Áo yếm: "Di sản trang phục" của Việt Nam
Hình ảnh những cô gái thướt tha trong tà áo dài duyên dáng từ lâu đã trở thành biểu tượng của Việt Nam. Tuy nhiên, nhìn lại quá trình phát triển lịch sử trang phục dân tộc, Việt Nam không chỉ có áo dài mà còn có áo yếm - thứ trang phục không thể thiếu của người con gái xưa.
Ngày xưa áo yếm thường chỉ được gọi với cái tên nôm na là cái yếm, đó là thứ trang phục đã có từ bao đời nay và vẫn còn giữ được cho đến ngày hôm nay. Yếm là một thứ trang phục nội y không thể thiếu của người phụ nữ Việt xưa. Nó là một tấm vải hình thoi hoặc hình vuông có sợi dây để quàng vào cổ và buộc vào sau lưng, được dùng để che ngực.
Không chỉ vào chốn cung đình với các mệnh phụ công nương, cái yếm còn ra ruộng đồng "dầm mưa dãi nắng" với người nông dân và cùng với chiếc áo tứ thân, cái yếm theo chị em đến với hội đình đám, góp phần tạo nên bộ "quốc phục" của quý bà thời xưa.
Khi xưa ở với mẹ cha
Một năm chín yếm xót xa trong lòng Từ khi em về nhà chồng Chín năm một yếm, em lật trong ra ngoài.
Một số nhà nghiên cứu cho rằng chiếc yếm được ra đời là để tôn lên cái lưng ong vốn được xem là một nét đẹp của người phụ nữ trong văn hóa Việt Nam.
Theo quan niệm truyền thống của người Việt, một cô gái đẹp là phải có cái lưng được thắt đáy nhỏ nhắn như cái lưng ong. Người Việt xưa cho rằng những cô gái với cái lưng ong không chỉ mang một dáng hình đẹp mà còn có đầy đủ tất cả những đức hạnh của một người vợ, người mẹ.
Đàn bà thắt đáy lưng ong
Đã khéo chiều chồng lại khéo nuôi con.
Áo yếm ngày xưa
Cái yếm xuất hiện trong cuộc sống của người dân Việt Nam không biết tự lúc nào và mãi tới đời nhà Lý (Thế kỷ 12) cái yếm mới "định hình" về cơ bản. Theo dòng lịch sử, cái yếm không ngừng biến đổi, nâng cao tính thẩm mỹ qua những lần cải tiến.
Thuyền anh ngược thác lên đây
Mượn đôi dải yếm làm dây kéo thuyền. Ở gần mà chẳng sang chơi Để em ngắt ngọn mồng tơi bắc cầu. Mồng tơi chẳng bắc được đâu Em cởi dải yếm bắc cầu anh sang
Ở thế kỷ 17, cái yếm vẫn chưa có sự thay đổi lớn lao về hình thức. Thế kỷ 19, cái yếm có hình vuông vắt chéo trước ngực, góc trên khoét lỗ làm cổ, hai đầu của lỗ, đính hai mẩu dây để cột ra sau gáy.
Nếu cổ tròn gọi là yếm cổ xây, cổ nhọn đầu hình chữ V gọi là yếm cổ xẻ, đít chữ V mà xẻ sâu xuống gọi là yếm cổ cánh nhạn. Bước sang thế kỷ 20, áo yếm càng được sử dụng phổ biến với nhiều kiểu dáng và mẫu mã phong phú. Dành cho người lao động có yếm màu nâu dệt bằng vải thô. Người lớn tuổi mặc yếm màu thẫm.
Con gái nhà gia giáo mặc yếm nhiều màu, trang nhã và kín đáo. Loại yếm "ỡm ờ", màu sặc sỡ, cổ cắm sâu trễ quá bờ ngực, "thách thức" chỉ dân "trời ơi" dạng Thị Mầu mới mặc. Thời kỳ "cách tân" này, cổ yếm thường được "dằn" thêm ba đường chỉ để "bảo hiểm" hoặc may viền lằn vải, thêu hoa cặp theo đường biên cổ.
"Em đeo giải yếm đào
Quần lĩnh áo the mới Tay cầm nón quai thao".
Một loại yếm hay được các cô gái sử dụng nữa là "yếm đeo bùa". Gọi là yếm đeo bùa bởi người mặc chúng thường để xạ hương vào trong túi vải nhỏ đeo cạnh yếm, đó chính là thứ vũ khí vô cùng lợi hại của các cô gái thời xưa...
Không chỉ vậy, chiếc yếm còn làm nên những câu chuyện tình yêu vô cùng độc đáo. Xưa, các cô gái khi hẹn hò người mình yêu thường "ém" một miếng trầu trong chiếc yếm của mình, dân gian gọi đó là "khẩu trầu dải yếm". Có lẽ không có thứ trầu nào "linh thiêng" hơn loại trầu dải yếm này.
Để trở thành "quốc phục" của quý bà quý cô trước khi chiếc áo dài ra đời, đi kèm với cái yếm là chiếc áo cánh khoác ngoài không cài cúc.
Khi ra ngoài bên ngoài chiếc yếm phải có thêm chiếc áo dài, chiếc váy lưỡi trai bằng lĩnh, dải lụa đào hoặc màu mỡ gà thắt ngang lưng, cái xà tích bạc lủng lẳng, bộ "độ nghề" ǎn trầu bên phía cạnh sườn, chân mang dép.
Gió xuân tốc dải yếm đào
Anh trông thấy oản sao không vào thắp hương.
Chưa hết, phục trang ra đường còn phải kể đến là hai chiếc khǎn đội đầu: khǎn nhiễu (quấn bên trong) và khǎn mỏ quạ (trùm bên ngoài). Nếu đúng dịp hội hè đình đám các cô gái thường trang bị thêm cho mình chiếc nón quai thao, tóc vấn cao cài lược.
Suốt chiều dài lịch sử, cái yếm đã đi vào "giấc mơ" của biết bao thế hệ mày râu. "Trời mưa lấy yếm mà che - Có anh đứng gác còn e nỗi gì?". Đáp lại, các nàng cũng chẳng vừa: "Ước gì sông hẹp tày gang - Bắc cầu dải yếm cho chàng sang chơi".
Lược trúc lỏng cài trên mái tóc
Yếm đào trễ xuống dưới nương long Ðôi gò Bồng đảo sương còn ngậm Một lạch Đào nguyên suối chửa thông
Hỡi cô mặc áo yếm hồng
Đi trong đám hội có chồng hay chưa?... Cô kia yếm trắng lòa lòa Lại đây đập đất trồng cà với anh. Bao giờ cà chín cà xanh Anh cho một quả để dành mớm con. Cho đến câu nhớ nhung, mong đợi của kẻ xa quê Mình về mình có nhớ chăng Ta về như lạt buộc khăn nhớ mình. Ta về ta cũng nhớ mình Nhớ yếm mình mặc, nhớ tình mình trao
Cái yếm là thứ trang phục vừa kín đáo, vừa... "ỡm ờ" một cách nghệ thuật và độc đáo. Chả thế mà Thị Mầu nói với chàng nô: "Gió xuân tốc dải yếm đào - Anh trông thấy oản sao không vào thắp hương!"...
Hay như thơ Hồ Xuân Hương:
Lược trúc lỏng cài trên mái tóc,
Yếm đào trễ xuống dưới nương long. Ðôi gò Bồng đảo sương còn ngậm, Một lạch Đào nguyên suối chửa thông.
Cuộc cách mạng yếm xảy ra vào thế 20 khi các kiểu áo Tây phương xâm nhập vào Việt Nam với sự ra đời của rất nhiều kiểu yếm và áo ngực mới lạ. Trang phục du nhập vào có tính tiện dụng hơn hẳn nên Yếm không còn được sử dụng rộng rãi nữa, yếm thường chỉ được dùng cùng với các trang phục cổ trong các dịp lễ hội truyền thống.
Ngày nay chiếc yếm đã được cải tiến gọi là áo yếm để dùng cho các em gái mới lớn. Áo yếm dùng mặc trong có hai dây đeo lên vai thay vì trước đây chiếc yếm có hai dây buộc quanh cổ và hai dây bên buộc ngang lưng... nhưng chiếc áo yếm ngày xưa vẫn xứng đáng là một di sản trang phục của Việt Nam.
Còn đâu cái yếm lụa sồi
| |||||||||||||||
------------Trong bài "HAI SẮC HOA TI-GÔN" của TTKH có 4 câu cuối cùng như sau:
"...
Nếu biết rằng em đã có chồng,
Trời ơi! Người ấy có buồn không?
Có còn nghĩ tới loài hoa vỡ,
Tựa trái tim phai tựa máu hồng."
--------Từ cảm hứng của bốn câu đó, mà có rất nhiều thi sĩ bút tre, bút lá chuối, bút lông vịt trời... viết ra các câu nhại lại 4 câu đó. Sau đây là một số ví dụ của các phiên bản nhái đó:The "Đời (c'est la vie)" reaction (Phản ứng của kẻ theo quan niệm "Đời là C'est la vie"):
Nếu biết rằng em đã lấy chồng
Anh về lấy vợ thế là xong
Vợ anh không đẹp bằng em lắm
Nhưng cũng làm anh đỡ lạnh lòng.
The "Hopeless" reaction (Phản ứng của kẻ tuyệt vọng):
Nếu biết rằng em đã lấy chồng
Anh về tự tử thế là xong
Mộ anh cỏ dại vàng xơ xác
Khi viếng thăm em hiểu nỗi lòng.
The "Zoro" reaction (Phản ứng theo kiểu hiệp sĩ Zoro):
Nếu biết rằng em đã lấy chồng
Anh về luyện kiếm thế là xong
Kiếm anh sắc bén hơn em nghĩ
Sẽ chém trảm em trả hận lòng!
The "bankruptcy" reaction (Phản ứng của kẻ bị vỡ nợ):
Nếu biết rằng em đã lấy chồng
Đường xa, Vegas anh cứ dzông
Visa, Master Card vào canh bạc
Vỡ nợ đời anh hận bóng hồng.
---------
The "Kung-fu" reaction (Phản ứng theo kiểu con nhà võ)
Nếu biết rằng em sắp lấy chồng
Anh về luyện võ Lý Tiểu Long
Luyện thêm một cú liên hoàn cước
Để đá chồng em đêm động phòng.
The "Gourmet" reaction:
Nếu biết rằng em sắp lấy chồng
Anh về tự tử thế là xong
Ruột, gan, phèo phổi lôi ra hết
Tặng kẻ vu qui nấu cháo lòng.
The "Revenge" reaction (Phản ứng theo kiểu báo thù):
Nếu biết rằng em sắp lấy chồng
Anh về tát nước cạn dòng sông
Để cho đò cưới không qua được
Đừng có mà mong được động phòng.
The "Terrorist" reaction (Phản ứng của tên khủng bố):
Nếu biết rằng em sắp lấy chồng
Anh về tỉnh đội mượn cà-nông
Thục về hướng ấy 500 quả
Em ở quê chồng có ớn không?
Bắc Kỳ style:
Nếu biết rằng em đã lấy chồng
Anh về chửi đổng giữa đám đông
Mẹ bố tiên sư nguyên dòng họ
Khốn kiếp sao mày dám bỏ ông!
Huế style:
Nếu biết rằng O đã có chồng
Tui về núi Ngự nhảy xuống sông
Sông sâu nước lạnh tui lại khớp
Tự tử mần răng cũng chẳng xong.
Nam Kỳ style:
Nếu biết rằng em đã có chồng
Mèn ơi! Em chê tui nhà nông
Ruộng nương nổi nóng tui đốt hết
Không gạo cho em đói rét lòng.
Ba Tàu style:
Nếu piết rằng lị đã có chồng
Ngộ về ngộ pán nốt Hồng Kông
Mang tiền ngộ đổ vào Chợ Lớn
Lời vốn đầu tư mát cái lòng.
The "hygienic" reaction (Phản ứng của người vệ sinh) :
Nếu biết rằng em đã lấy chồng
Anh về tắm gội với xà bông
Tình thù ngày cũ, bay đi mất
Để kẻ sang sông khỏi chạnh lòng.
The "Ở dơ" style:
Nếu biết rằng em sắp có chồng
Anh về khỏi tắm thế là xong
Quần áo để nguyên cho trọn tháng
Kỷ vật tặng em đêm động phòng.
The "Drunkard" reaction (Phản ứng của người hay nhậu nhẹt):
Nếu biết rằng em sắp lấy chồng
Anh về bắt vịt nhổ sạch lông
Tiết canh làm được vài ba đĩa
Mượn rượu cho nguôi vết thương lòng.
The "High-tech" reaction (Phản ứng theo kiểu công nghệ cao):
Nếu biết rằng em đã lấy chồng
Dại gì mã nghĩ "Thế là xong!"
Email cứ viết, phone cứ gọi
Cũng có ngày em... ly dị chồng.
The "next generation" reaction (Phản ứng theo thế hệ sau):
Nếu biết rằng em đã lấy chồng
Anh về cưới vợ, kiếm thằng con
Mai này khi con trai anh lớn
Xúi lấy con em, rửa hận lòng.
The "Gangster" reaction (Phản ứng của tên du đãng):
Nếu biết rằng em đã lấy chồng
Anh về ẩn núp kế bờ sông
Đợi em qua đò sang bên ấy
Đón đường bắt cóc cũng bõ công.
The "Optimistic" reaction (Phản ứng của người lạc quan):
Nếu biết rằng em đã lấy chồng
Anh mừng biết mấy, em biết không?
Bao năm quen biết, bao năm mệt
Tính gì cũng khổ mấy năm ròng.
The "Relieved" reaction (Phản ứng của người vừa được "xả hơi"):
Nếu biết rằng em đã lấy chồng
Không buồn, không giận chỉ ước mong
Đãi được chồng em nhậu một bữa
Để cám ơn chàng lãnh giùm công.
The "Released" reaction (Phản ứng của người vừa mới được "giải thoát")
Nếu biết rằng em đã có chồng
Cho anh gặp chàng có được không?
Để anh hậu đãi chồng em đã...
...Rước giùm của nợ, lập đại công.
The "Cinema" reaction (Phản ứng theo kiểu xem phim)
Nếu biết rằng em đã lấy chồng
Anh về cưới đại mụ Hồng Kông
Vợ anh không đẹp bằng em lắm
Mà chỉ xêm xêm Chung Sở Hồng.
Kiểu KIM DUNG
version alpha:
Nếu biết rằng em đã lấy chồng
Anh theo hoàng đế làm công công
Ngày sau châu có về Hợp phố
Con của chồng em anh sẽ bồng
version beta:
Nếu biết rằng em đã có chồng
Anh liều nhảy xổ vào đám đông
Rượu say Tịch Tà làm 1 kiếm
Em có quay về cũng như không